Thực hiện nghị quyết của Đảng về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực: Cần quyết liệt trong khối các doanh nghiệp

Doanh nghiệp là thành tố quyết định tồn tại, phát triển nền kinh tế - xã hội, lực lượng sản xuất vật chất phục vụ đời sống Nhân dân, báo đảm quốc phòng, an ninh và an sinh xã hội.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái, Trưởng Ban Chỉ đạo xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án và doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả ngành công thương và đoàn công tác khảo sát thực tế giai đoạn 2 dự án mở rộng Nhà máy Gang thép Thái Nguyên - Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Doanh nghiệp nhà nước và chống tham nhũng, tiêu cực trong doanh nghiệp nhà nước

Doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò then chốt của nền kinh tế, nắm quyền và chiếm lĩnh các ngành quan trọng: điện, viễn thông, than, xăng dầu, khai khoáng, tài chính, ngân hàng, các dịch vụ thiết yếu bảo đảm nhu cầu tiêu dùng, sản xuất trong nước và xuất khẩu, phục vụ quốc phòng, an ninh.

Sau mấy lần thực hiện chính sách cổ phần hoá, đến năm 2020 cả nước có hơn 650 doanh nghiệp nhà nước đang hoạt động, trong đó 478 doanh nghiệp có 100% vốn nhà nước thuộc các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, nông lâm nghiệp, số còn lại Nhà nước nắm cổ phần chi phối. Trong tổng số 638.600 doanh nghiệp trong toàn quốc thì số doanh nghiệp nhà nước chỉ chiếm 0,36% về số lượng, chiếm 7,6% về lao động, 28,6% tổng nguồn vốn. Có 94 doanh nghiệp có quy mô lớn (9 tập đoàn kinh tế, 67 tổng công ty nhà nước, 18 tổng công ty hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con). Có 20% doanh nghiệp thua lỗ nhiều năm. Trong số doanh nghiệp 100% vốn nhà nước nắm 7% tổng tài sản xã hội, 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp trên thị trường; 25,78% tổng vốn sản xuất kinh doanh, 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính. Quy mô tài sản bình quân của một doanh nghiệp Nhà nước là 6l.095 tỉ đồng, cao gấp 18 lần các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), gấp 139 lần doanh nghiệp dân doanh. Hàng năm, khối doanh nghiệp Nhà nước đóng góp 29% - 30% GDP.

Doanh nghiệp nhà nước là lực lượng nòng cốt của kinh tế quốc gia, lực lượng vật chất quan trọng, công cụ hỗ trợ để Nhà nước điều tiết, ổn định kinh tế vĩ mô, góp phần thúc đẩy làm giàu đất nước và tiến bộ xã hội, có vai trò dẫn dắt phát triển các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác, thực sự là lực lượng nòng cốt của nền kinh tế quốc dân trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, hàng chục năm qua, tình trạng tham nhũng, tiêu cực trong các doanh nghiệp nhà nước diễn ra ngày càng nghiêm trọng, tinh vi, có tổ chức gây thiệt hại rất lớn cho nền kinh tế. Hành vi tham nhũng, tiêu cực thường thông qua việc nâng giá trị hợp đồng, nâng giá trị thực của sản phẩm hưởng chênh lệch trong việc mua sắm tài sản công, mua hoá đơn khống để chiếm đoạt tài sản Nhà nước. Lợi dụng chủ trương cổ phần hoá, khai thác tối đa các kẽ hở trong quá trình đấu giá, thoái vốn để tham nhũng. Điển hình là các vụ Mobifone mua 95% cổ phần AVG, Cảng Quy Nhơn, 12 dự án lớn thua lỗ của Bộ Công Thương,v.v... Nhiều doanh nghiệp chuyển nhượng tài sản công, đất đai gây thiệt hại lớn như Tổng công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (SABECO) chuyển 6.080m2  đất số2-4-6 Hai Bà Trưng, TP Hồ Chí Minh với hình thức cho thuê trả tiền 01 lần rồi bán tháo cổ phần; dự án mở rộng Nhà máy Gang Thép Thái Nguyên giai đoạn 2, dự án mở rộng Nhà máy Phân đạm Hà Bắc,v.v… Tại “đại bản doanh” Hãng Phim truyện Việt Nam (VFS) lợi dụng cổ phần hoá, chuyển nhượng 5.500m2 đất số 4 Thuỵ Khuê, Hà Nội và nhà đất tại số 6 Thái Văn Lung, Quận 1, TP Hồ Chí Minh, trao quyền sử dụng đất trái thẩm quyền, gây thiệt hại lớn cho Nhà nước. Việc sử dụng ngân sách chi tiêu sai quy định, thậm chí vượt quyền để quyết định những dự án không thuộc thẩm quyền. Nhiều doanh nghiệp nhà nước lập các công ty con, dựa vào vị trí, quan hệ của mình trong các doanh nghiệp, cơ quan công quyền để trục lợi. Dùng công quỹ “lót đường”, hối lộ cho những mối quan hệ khác nhau có lợi cho cán nhân, doanh nghiệp, hoặc đầu tư ngoài ngành gây thất thoát tài sản, tiền vốn nhà nước để tham nhũng, trục lợi.

Nếu rà soát lại trong hơn 30 đổi mới, trong khối doanh nghiệp nhà nước đã xảy ra hàng nghìn vụ tham nhũng, lãng phí, tiêu cực với cả chục nghìn cán bộ, đảng viên, doanh nhân do “nhúng chàm” đến mức phải xem xét xử lí hình sự, hoặc kỉ luật hành chinh.

Doanh nghiệp tư nhân và chống tham nhũng, tiêu cực trong khối doanh nghiệp này

Theo Nghị quyết số 10-NQ/TW của Hội nghị Trung ương V khoá XII, doanh nghiệp tư nhân (SME) thuộc thành phần kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế.

Với sự phát triển mạnh mẽ, trong 5 năm qua lực lượng này đã nâng lên tầm cao mới, thực sự trở thành động lực quan trọng trong phát triển kinh tế, huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, gia tăng hàm lượng khoa học - công nghệ, tăng thu ngân sách, cải thiện đời sống Nhân dân, bảo đảm an sinh xã hội, góp phần tích cực vào công nghiệp hoá, hiện đại hoá, làm thay đổi diện mạo đất nước, tạo dấu ấn, nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trên trên trường quốc tế, hình thành nhiều thương hiệu có tính cạnh tranh trong khu vực và thế giới.

Hiện nay, khu vực này có khoảng 760.700 doanh nghiệp đang hoạt động, trong số đó 93,7% là doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ trong tổng số doanh nghiệp của cả nước, đóng vai trò sống còn đối với toàn bộ nền kinh tế, thu hút 85% lao động cả nước, tốc độ tăng trưởng 15% mỗi năm, cao gấp 2 lần khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI); chiếm 33% sản lượng công nghiệp, 30% giá trị hàng hoá. Năm 2021 đóng góp 42% GDP, 32 % thu ngân sách, v.v...

Trong tương lai đến năm 2030 cả nước sẽ có khoảng 2 triệu doanh nghiệp, hàng năm đóng góp 60 - 65% GDP.

Sự phát triển nhanh chóng, thành tựụ nổi bật của doanh nghiệp tư nhân đúng là động lực quan trọng đối với sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước. Tuy nhiên, cũng như khối doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân trong hoạt động cũng bộc lộ nhiều khuyết tật “bẩm sinh” mà rõ nét nhất là tầng lớp doanh nhân trong khu vực này lợi dụng thể chế chưa đồng bộ, còn những kẽ hở, khoảng trống, chồng chéo của pháp luật, cơ chế, chính sách để trục lợi, tham nhũng.

Biểu hiện cụ thể là dùng các thủ đoạn dành lợi thế trong sản xuất, kinh doanh, chiếm đoạt tài sản thông qua hành vi móc nối giữa doanh nghiệp với cán bộ, công chức Nhà nước trong bộ máy hành chính các cấp, đưa, nhận hối lộ. Đáng chú ý là hệ thống doanh nghiệp ngoài nhà nước có nhiều “sân sau” của những người có chức, có quyền, là vấn đề đang “nóng”, ảnh hưởng đến sự phát triển lành mạnh của môi trường đầu tư, kinh doanh, gây bức xúc trong dư luận xã hội. Trên thực tế, tại nhiều địa phương, doanh nhân là vợ, con, cháu những cán bộ cao cấp nắm giữ khối tài lớn, làm chủ những dự án trăm tỉ, nghìn tỉ đồng không phải là hiếm.

Đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản đã và đang trở thành những “cơ hội vàng” cho không biết bao doanh nghiệp “cất cánh” lên thành tỉ phú khá dễ dàng, trong khoảng thời gian ngắn. Từ cơ chế “giao đất” (chứ không phải đấu thầu) doanh nghiệp bồi thường cho người dân 01m2 đất nông nghiệp với giá 01 triệu đồng (trước đây chỉ bằng một bát phở), sau khi làm hạ tầng, xây nhà chung cư với 30 tầng thôi, 01m2 sàn bán với giá 25 - 35 triệu đồng, thì trên 01m2  đất thương phẩm doanh nghiệp có nguồn thu 750 triệu đến trên dưới 01 tỉ đồng (tất nhiên phải trừ chi phí đầu tư, xây dựng). Đây là nguồn lợi nhuận “khủng” được hình thành từ cơ chế, chính sách bấp cập về đất đai lâu nay.

Tham nhũng, tiêu cực về bản chất doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nhà nước là một. Song, hành vi, cách tiếp cận để trục lợi có những mặt khác nhau. Luật pháp về doanh nghiệp tư nhân đang thiết lập, chưa hoàn thiện là “mảnh đất” màu mỡ cho doanh nghiệp tư nhân trục lợi. Người ta không bị trói bó, ràng buộc bởi thế chế nghiêm ngặt, chịu sự kiểm tra, giám sát, thanh tra kiểm toán như doanh nghiệp nhà nước nên sẵn sàng “rửa tiền”, dùng thật nhiều tiền để “lót ổ”, “lót đường” cho những mối làm ăn, lôi kéo cán bộ có chức, có quyền trong bộ máy nhà nước “vào cuộc”, ban hành những quyết định (dẫn ra đủ loại “căn cứ”) để giao đất, bán, chuyển giao tài sản, góp vốn vào “sân sau”,v.v… thế rồi doanh nghiệp giàu, quan chức giàu. Điển hình như vụ Mobifone (doanh nghiệp nhà nước) mua 95% cổ phần AVG (doanh nghiệp tư nhân) là thế.

Sau khi có chủ trương của Đảng về việc chống tham nhũng, tiêu cực cả khu vực kinh tế ngoài Nhà nước thì bộc lộ “chân tướng” không ít doanh nghiệp tư nhân lợi dụng cơ chế, chính sách hoặc cố tình vi phạm gây thiệt hại lớn cho Nhân dân. Có thể kể đến những sai phạm nghiêm trọng của Tập đoàn Mường Thanh, Tập đoàn FLC, Tập đoàn Tân Hoàng Minh, nhất là gần đây Công ty Việt Á, v.v… Ở Công ty Cổ phần Tập đoàn Mường Thanh, bị can Lê Thanh Thản (Thản “điếu cầy”) là Chủ tịch, vi phạm pháp luật về xây dựng tại Hà Nội và 21 tỉnh, thành phố trong cả nước. Đặc điểm là bất tuân lệnh chính quyền địa phương, cố tình xây dựng vượt tầng, phá vỡ quy hoạch, bỏ qua phê duyệt, xây dựng công trình khi chưa có giấy phép,v.v… Công ty Cổ phần Tập đoàn FLC, bị can Trịnh Văn Quyết, Chủ tịch HĐQT phạm tội “thao túng thị trường chứng khoán” và “che dấu thông tin thị trường chứng khoán”, bán “chui” 74,8 triệu cổ phần, bỏ túi riêng 500 tỉ đồng, v.v... Bố con bị can Đỗ Anh Dũng, Chủ tịch Tập đoàn Tân Hoàng Minh thông qua lập nhiều công ty con, phát hành 9 đợt trái phiếu doanh nghiệp, lừa đảo chiếm đoạt 10.030 tỉ đồng của các nhà đầu tư,v… Công ty Cổ phần Công nghệ Việt Á móc nối với nhiều cán bộ lãnh đạo, quản lí, nhà khoa học thuộc cơ quan bộ, ngành, học viện và 62 CDC trong cả nước, hàng loạt bệnh viện Trung ương, địa phương bán kít, test xét nghiệm COVID-19, thiết bị y tế để lại hậu quả vô cùng nặng nề cho ngành y tế, cho Nhân dân, v.v...

Đó là các vụ tham nhũng, tiêu cực điển hình trong khối doanh nghiệp tư nhân. Họ bất chấp kỉ cương, pháp luật “lũng đoạn thị trường”, thậm chí “lũng đoạn Nhà nước” để lại hậu quả rất nghiêm trọng về kinh tế - xã hội, gây bức xúc trong dư luận. Qua đây, còn là bài học đắt giá của thể chế, của công tác quản lí nhà nước về kinh tế và công tác cán bộ.